Биһиги улууспутун Айыылар таптаан, анаан «Талба талааннаахтар, суон сурахтаахтар, өркөн өйдөөхтөр, айар айылгылаахтар төрүүр-ууһуур сирдэрэ буоллун!» диэбиттэр быһыылаах. Ол курдук өлбөт-сүппэт айымньылардаах, саха талааннаах суруйааччылара, саха литературатын көмүс көһөҥөтө Николай Якутскай, саха тылын уустара, ырыа буолан ылламмыт, уостан түспэт ылбаҕай хоһооннордоох Петр Тобуруокап, атын омук улуу айымньытын сахалыы саҥардыбыт, төрөөбүт тылын дэгэтин баһылаабыт Сэмэн Руфов уонна кэнники Василий Сивцев, Василий Гольдеров манна, биһиэхэ, Үөһээ Бүлүү дьоллоох туонатыгар төрөөбүттэрэ, Бүлүү Эбэбит уутуттан иһэн, илгэлээх салгынынан сайа тыынан улааппыттара эбээт. Алыптаах ийэ тыл сүмэтин, сахалыы саҥа дэгэтин эттэригэр-хааннарыгар иҥэринэн, кустугун суһумун, дьэргэлгэнин оонньуутун уустаан-ураннаан сурукка тиспит улахан убайдарбыт Николай Якутскай, Сэмэн Руфов, ытык дьоммут барахсаттар биир дойдулаахтар эрэ буолбакка, хаһыспакка эттэххэ, ханан эрэ хайаан да эт-хаан аймахтыы этилэр. Ол да курдук бэйэ-бэйэлэригэр амарах, истиҥ, харыс сыһыаннаахтара. Кинилэр сылаас сыһыаннарын туоһулара — суруктара түмэлбитигэр хараллан сыталлар: «Убайбыт Николай Гаврилович, дорообо!» диэн саҕаланар уонна «Сэмэннээх Маарыйа» диэн түмүктэнэр иһирэх, элбэх да элбэх сонуннаах суруктар… » Бу биир сурук бүтэһигэр «14/ХI — 95 сыл.» диэн ыйыллыбыт. Бу арааһа, Николай Гаврилович тыыннааҕын баттаспыт тиһэх сурук буолуохтаах… Николай Якутскай төһө да ыраах олордор, сабыс-саҥа айымньыларын рукописьтарын кыбыммытынан Сахатын сиригэр кэлэ турара. Дьокуускайга кэллэр эрэ Сэмэн Тиитэбистээххэ күүтүүлээх күндү ыалдьыт, кэтэһиилээх хоноһо буоллаҕына табыллара. Дьоһун-мааны ыал үөрэ-көтө көрсүүлэрэ, анаан астаммыт ас тардыллан, сахалыы сиэринэн истиҥ кэпсэтии тимэҕэ сөллөрө: сонунтан сонуннар, ааспыты ахтыһыы, инники былааннар, сонун, ураты санаалар, көрүүлэр… Семен Титович сытыы, дьээбэ тыллаах, хайа да киһини быһыытын-таһаатын чопчу аҕыйах тылынан этэн кэбиһэр уратыта, оттон Николай Гаврилович кыра, дуона да суох түгэни булан ылан этэн-тыынан кэпсээн кэбистэҕинэ сүрдээх кэрэхсэбиллээх, көрдөөх кэпсээн буолан хаалара бу икки «талаан хаата» дьону төһө эрэ бэйэ-бэйэни ситэрсии, уһугуннарыы кыымынан саҕаттаан эрдэҕэ буолла! Ити курдук айыы алыбыгар ылларбыт дьон күн-түүн төһөлөөбүтүн аахсыбакка үүттээх хойуу чэйи иһэ-иһэ, көрсө, муста түстэллэр эрэ күлэн-үөрэн, кэпсэтэн-ипсэтэн, Баһылай Сивцев эппитинии «кэпсэтии сүнньүтүгэр киирэн, хайа үрэҕин сүүрүгүн курдук, доллоһуйа, өрүкүйэ, тыаһыы-ууһуу, күүгүнүү турара…». Кинилэр диэтэх дьон көрүүлэрэ-билиилэрэ элбэҕэ, ыырдара ырааҕа киһи аттыларыттан арахпакка кулгаах-харах буолан истэн олорор дьоно буоллахтара эбээт! Харбалаахха Николай Якутскайга музей бастаан тэриллибит сайыныгар Семен Титович анаан-минээн кэлэн Николай Гаврилович архыыбын хаһан, үлэлээн барбыттаах. Онно эрэ мин кинини аан бастаан илэ көрбүтүм. Николай Якутскай туһунан кэпсээн бөҕө, уҥуоҕар, дьэдьэн угунан көбүөрдүү тэлгэммит, сиппит дьэдьэнин сытынан дыргыйбыт Саха Ньукулайа төрөөбүт өтөҕөр Дөлөкөйгө кытта бара сылдьыбыппыт. Семен Титович убайыгар Николай Гавриловичка музей тэрийбиппитин астыныы бөҕөтө. Кини Николай Гавриловичка анаабыт «Саамай саха Ньукулайа» диэн хоһооно Николай Якутскайга дириҥ ытыктабыл, киэн да туттуу тыынынан салайтарар. Оттон улуу суруйааччы орто дойдуттан барбытыттан хараастан суруйбут: «… Эмэҕирэн охтубата, Сааһа өтөн да өлбөтө — Оннук эбит кини тута Барар бэйэтин «төлкөтө» Кинигэтэ кэпсии туруо, Талыы «көмүс үрүйэтэ» Сүрэхпитигэр кутуллуо» диэн суруйбута, бу — поэт доҕорун, убайын аһыйбыт тыллара. Семен Титович : «Мин орто дойдуттан бардахпына, манна, Тамалакааҥҥа, сир ортотугар сытыахтаахпын, биир өттүбэр убайым Ньукулай Дьокуускай сытар, биир өттүбэр убайым Бүөтүр Тобуруокап сытар», — диэбитэ. Доҕор туттубут убайдарын суохтуур да этэ. Дойдутугар кэллэ да, хайаан да Николай Гаврилович уҥуоҕар сылдьан кэриэстээн, ыалдьыттардаах буоллаҕына, кинилэргэ Николай Якутскай туһунан сырыы аайы саҥаттан саҥаны кэпсиир буолара. Саха норуота киэн тутта ааттыыр, айымньыларын хат-хат ааҕар суруйааччыларынан баай норуот. Ол курдук биллиилээх суруйааччыларбыт, убайдарбыт барахсаттар, олорон ааспыт баай устуоруйалаах олохторо, саха тыла, литэрэтиирэтэ сайдарыгар биллэр-көстөр суолу хаалларбыт бөдөҥ айымньылара кэрэ кэпсээн буолан көлүөнэттэн көлүөнэҕэ умнуллубакка бэриллэн истэллэр ханнык.
Светлана Копыленко,
И.Н. Барахов аатынан судаарыстыбаннас музейын сэбиэдиссэйэ