Бу сыл муус устар 7 күнүгэр П.А.Ойуунускай аатынан  СӨ Судаарыстыбаннаһын музейыгар Саха сиригэр комсомол төрүттэммитэ 100 сылыгар аналлаах «Хоодуоттар хотойдор үйэттэн үйэҕэ ааттара ааттанар» диэн быыстапка аһылынна.

Быыстапка аһыллыытын биир сүрүн түгэнинэн  «Таатта ыччата – үлэҕэ» диэн бырайыак чэрчитинэн ыытыллар үлэ бу күн  кырдьаҕас Чөркөөххө түбэһэ түспүтэ буолла.

Быйыл кыһын Чөркөөх эр дьонун түмсүүтэ мунньахтаан, сүбэлэһэн баран Таатта үрэххэ  быһыт тутуутун бэйэбит ис кыахпытын туһаннахпытына биирдэ  кыайар эбиппит, үп-харчы көстөрө ыарахан диэн турунан улахан үлэ субуотунньук күүһүнэн ыытылла  турар. Онон, этэргэ дылы, «норуот күүһэ –көмүөл күүһэ» диэн туран, хараны ньыппарынан  биир ыарахан үлэҕэ күүс көмө буола Даайа Амматын баһылыга Т.С.Собакин  нэһилиэгин ыччатын десанын салайан илдьэ кэллэ. Онон Сударыстыбаннас мусуойугар икки тэрээһин-көрсүһүү  бэйэ бэйэтин ситэрэн-хоторон биэрдэ.

Судаарыстыбаннас мусуойугар «Хоодуоттар хотойдор үйэттэн үйэҕэ ааттара ааттанар» быыстапка аһыллыыта

Быыстапка ыалдьыттара – «Таатта ыччата – үлэҕэ» бырайыак кыттыылаахтара

Ол курдук Октябрьскай нэһилиэк баһылыга А.П.Семенов, Даайа Амма баһылыга Т.С.Собакин, «Таатта улууһа» муниципальнай оройуон ыччат дьыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн  политикатын   отделын салайааччыта И.И.Иванов, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннас мусуойун салайааччыта М.Г.Аржаков историяны уонна үлэни кытта ситимниир тыл эттилэр.  Иван Иванов бэлиэтээбитинэн, быйыл улуус үрдүнэн «Таатта ыччата – үлэҕэ» бырайыак үлэтин саҕалаабыттар. Улуус хас да нэһилиэгин хабан сылдьыбыттарын, аны сотору Чөркөөх ыччата Баайаҕаҕа баран доҕордуу илиитин уунан, биир үлэни-хамнаһы кыттыһан оҥороллорун туһунан эттэ. Урукку сылларга комсомоллар түмсэн айар-тутар ударнай субуотунньуктары ыытар эбит буоллахтарына, билигин эдэр ыччат биир сомоҕо буолан бэйэ бэйэҕэ көмөлөһөн үлэни-хамнаһы дьүөрэлииллэрин, бырайыак сыалынан нэһилиэк нэһилиэккэ, ыччат ыччакка,   эдэр ыал эдэр ыалга көмөтө, билсиһиитэ, ситимнээх үлэни олохтооһун буоларын туһунан эттэ.

Чөркөөххө быһыт тутуутун күргүөмнээх үлэтэ

Быыстапкабытыгар эргилиннэххэ, мусуой уопуттаах специалиһа И.Я.Жерготова эдэр ыччаттарга туһаайан П.А.Ойуунускайтан саҕалаан улуус историятын сэгэтэн, чахчы да, киһи астынар гына үгүһү кэпсээтэ. 1932 сылга диэри Чөркөөх – Таатта улууһун киинэ этэ. Комсомол бастакы ячейката 1920 сыллаахха Д.С.Аржаков көҕүлээһининэн  Чөркөөх орто оскуолатын 21 үөрэнээччилэрин  хабан туран тэриллибитэ. Бастакы комсомолеһынан Иннокентий Мальчехов буолбут, секретарынан Иван Турнин талыллыбыт. Гражданскай сэриигэ үрүҥ баанданы утары тэриллибит кыһыл дружинаҕа Чөркөөх оскуолатын комсомолецтара бары киирбиттэр. Комсомолецтар полковник Худояров, генерал Ракитин уонна бандьыыттары урусхаллыырга актыыбынайдык кыттыбыттар. 1921 сыллаахха ааҕар балаҕаҥҥа эдэр дьон үлэлээбиттэр. Культурнай уларыта тутуу политикатын комсомолецтар олохтоохторго тиэрдэр улахан үлэни тэниппиттэр. Онон историяны да эргилиннэри тартахха, эр дьон барытыгар төһүү күүс буолар. Сүүс сыл анараа өттүгэр комсомолецтар саҥа олох тутуутугар биир төһүү күүһүнэн саҥа олоҕу тутан, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыайбыттара. Билиҥҥи эдэр дьон урукку көлүөнэттэн хаалсыбакка олоҕу чэпчэтэргэ сонун саҕалааһыннары оҥорорго ылсаллар. Хайа да кэмҥэ эдэр ыччат инники күөҥҥэ таҕыстаҕына – хамсааһын, саҥаны олоххо киллэрии үтүө акылаата түстэнэр.

С.ХАЛГАЕВА