Музей күнүгэр анаан И.Барахов музейа Харбалаахтааҕы сынньалаҥ киинин кытта нэһилиэк коллекционердарын быыстапката оҥоһуллубута. Педагогическай үлэ бэтэрээнэ Шестакова Александра Николаевна кинигэлэрин коллекциятыгар 1960 сыллааҕы И.В.Пухов уонна П.Г.Григорьев “Букварь” кинигэтэ дьон болҕомтотун тарта. Төрөппүттэр, учууталлар урукку буукубаар олус ураты ис хоһоонноохтук оҥоһуллубутун дьиктиргээтилэр.
Ааҕарга, суруйарга үөрэппит буукубаарбыт устуоруйатын тугу билэр эбиппитий? Азбука уонна буукубаар уратылар дуу, тус-туспалар дуу? Азбука үөрэтэргэ уонна өйгө тутарга буквалар наарданыылара, оттон буукубаар – учуобунньук, буукубаттан саҕалаан сүһүөҕү холбоон тыл таһааран ааҕарга үөрэтэр. Биһиги революция кэннинээҕи ураты ис хоһоонноох учуобунньуктарга тохтуохпут. Поэт В.Маяковскай “Сэбиэскэй азбука” диэн 1919 с. таһаарбыта. Хас биирдии буукубаҕа эпиграмма, уруһуй айбыта. Холобура, Ж – “Железо куй пока горячее, жалеть о прошлом дело рачье”. Бу азбуканы кыһыл армеецтар олус сөбүлээбиттэрэ. Маяковскай бэчээкккэ ыытыллыбакка сытар 5 000 экземпляры тус бэйэтинэн кырааскалаабыта. 1920 с. улахан дьону үөрэтэргэ “Долой безграмотность” диэн сэбиэскэй буукубаардар күн сирин көрөллөр. 1925 с. оччотооҕу кэм бэлиитикэтин үөрэтэр сыаллаах “Пионер” буукубаар бэчээттэмитэ. Манна тыа, куорат олоҕо, араас профессиялар, дьиэ, ойуур кыыллара, уста кээмэйэ, ыйааһыннар, кэм –кэрдии барыта ойуунан бэрилллибит буолан, оҕоҕо дэбигис тиийэ гына оҥоһуллубута. 1930 с. Николай Головин учуобунньугар судургуттан уустукка диэн ньыманы туттубута. Оҕолор сүһүөхтэн саҕалаан ааҕыыга киирэллэрэ, суруйаллара, эбии кылгас кэпсээннэр уонна хоһооннор баар буолбуттара. 1944 с. Александра Воскресенская буукубаарыгар дорҕоон-сүһүөх-тыл-этии-тиэкис ньыматынан ааҕарга үөрэтэр буолан, учуутал барыта олус биһирээбит. Ол иһин буукубаара 20 төгүл хос бэчээттэммитэ.Учуобунньук уруһуйдара тыа сирин уйгулаах олоҕун көрдөрөр этэ. Сэрии кэнниттэн тахсыбыт Сергей Редозубов буукубаарыгар остуоруйалары киллэрбит. Столбигынан бэйэ-бэйэтигэр майгыннаһар сүһүөхтэри, тыллары аахтарыы ньыматын туттубута. Бу уопутунан Грузия, Туркмения, Таджикистан, Белоруссия, Саха сирин буукубаардара бэчээттэммиттэрэ. 1971 сыллааҕы Всеслав Горецкий буукубаара суруйарга эрчиллэр тэтэрээттээх, эбии дидактическай матырыйааллаах этэ. Оҕолор Буратино, Билбэтчэй, Мурзилка диэн биллэр дьоруойдары кытта бииргэ айаннаан араас сорудаҕы толороллоро, таабырын, ребус таайаллара. А.Пушкин, В.Маяковскай, К.Чуковскай, С.Маршак айымньылара киирбиттэрэ.
Кэллиэксийэбит кинигэтигэр төннүөҕүҥ. Дьэ бу учуобунньук үөһэ суруллубут буукубаардарга хайаларыгар тирэҕирэн оҥоһуллубута буолуой? Ааптардар Александра Воскресенская учуобунньугар тирэҕирбиттэр. Ол курдук буукубаар бастакы лиистэриттэн тыа сирин олоҕо көстөр. Холобура, оттуур тэрил, ат тэрилэ, бурдук үлэтэ о.д.а. ойуулар уруһуйдаммыттар. Тута саҕалаан сурукка үөрэтии киирбит. Учуобунньук уопсай тутула Воскресенская киэнигэр майгылыыр. Бастаан икки аһаҕас дорҕооннор, онтон бүтэй дорҕооннор үөрэтиллэллэр. Оҕо кылгас сүһүөхтээх тыллары аахпытынан барар, холобура, мас ат, атым, ытым уонна ити үөрэтиллэр тылларын суруйан барар. Салгыы уһун аһаҕастар үөрэтиллэллэр, ол быыһыгар бүтэй дорҕооннор киирэн биэрэн иһэллэр. Ол устатын тухары урут үөрэппит буукубаларын туһанан, саҥа буукубаны билэн, сүһүөхтээн ааҕан иһэр. Көппүт буукубалары туруоран ааҕар, биир уонна элбэх ахсааны билэр суруктаах хартыыналар, оҕону сылаппат курдук хатыланар сорудахтар киирбиттэр. Буукубаар бүтүүтүгэр ааҕарга аналлаах араас тиэмэлэргэ иитэр ис хоһоонноох тиэкистэр, хоһооннор бэриллибиттэр: “Петя колхоз сүөһүтүн быыһаабыта”, “Чапаев”, “Киһиргэс сахсырҕа”, “Аввакум атаһа” уо.д.а. Хата манна биир да тиэкис да, хоһоон да ааптардара суруллубатах.
Александра Николаевна Шестакова быыстапкаҕа аҕалбыт биир бэрт интэриэһинэй кинигэтин сахалыы буукубаарыттан сиэттэрэн өрөбөлүүссүйэ кэннинээҕи буукубаар устуоруйатын кытта билистибит.
Семенова Евдоки Павловна,
И.Н.Барахов музей үлэһитэ