Хайа баҕарар музейга тиийдэххэ атыттартан сыаналаах, сөхтөрөр уратылаах, бэрт сиэдэрэй оҥоһуулаах хараллан сытар маллар аҕыйаҕа суохтар. Биир оннук малынан Чөркөөх музейыгар хараллан турар,  көрбүт эрэ киһи саҥа аллайа, сөҕө көрөр сүүнэ улахан, сиэдэрэй оҥоһуулаах иһит уурар ыскааба буолар.

Бу ыскаабы 1984 сыллаахха музейга, оччотооҕу Чөркөөх балыыһатын бырааһа Николаев Н.Т. бэлэхтээбит. Ыскаабы ойуулаатахха маннык: стилэ классицизм, икки ыскааптан турар, үөһээ турар ыскааба алта аһыллар таас өстүөкүлэ ааннардаах, алларата икки бүтэй ааннаах, тоҕус тардыллан аһыллар, хатанар дьааһыктардаах. Дьэ бу дьааһыктарын хостоон ылан ис өттүн сирийэн көрдөххө, ыскаабын сирэйигэр уонна дьааһыктарын анныгар маастар эт илиитинэн суруйбут бэлиэтээһиннэрэ бааллар, олус кичэллээхтик, ырылхайдык суруллубут: «Иннокентий Большаков 1919 г. 19 числа». Дьааһыктарын анныгар мээрэй оҥорбут чертеһа көстөр. Мантан көстөрүнэн уран тарбахтаах уус каллиграфическай буочардаах, үөрэхтээх, суруксут бастыҥа буоларын туоһулуур. Устата 3 миэтэрэ, барыта үрдүгэ 3.80,5 м.

«Үтүө киһи өйдөбүллээх, кэрэ киһи кэрэхсэбиллээх» диэн норуокка мээнэҕэ этиллибэт. Ол курдук ыскааппыт ис остуоруйата эмиэ киһини кэрэхсэтэр, сэҥээрдэр. Дьохсоҕон, Кыайыгый аҕатын ууһун аатырар баайа Вонифатий Харлампьевич Слепцов (Балапаат) кыра уола Тэрэнтэй  Вонифатьевич мас ууһугар Большаков Иннокентий Петровичка – Лэкээ ууска үлэһэн оҥотторон ылар. Олус сиэдэрэйдик оҥоһуллубут ыскаабы сөҕө-махтана көрөн Тэрэнтэй төлөбүрүн ыана сылдьар ынаҕы кытары, 16 киилэ ынах арыытынан төлөһөр. Маастар туһунан кылгастык аҕыннахха маннык. Большаков И.П. – Лэкээ 1889 сыллаахха Дьиэбэгэнэҕэ төрөөбүт. Ытык-Күөллээҕи церковнай-приходской оскуолаҕа маҥнайгы үөрэнээччилэртэн биирдэстэрэ эбит. Сөбүлээн нууччалыы историческай энциклопедиялары ааҕар, хойут кырдьан баран сахалыы ааҕар буолбута үһү. Кини мас ууһа, ону таһынан дьиэ тутуутун баһылаан, билигин да Хара Алдаҥҥа, Кириэс-Халдьаайыга, Уолбаҕа, Ытык-Күөлгэ бэйэтэ маастардаан туттарбыт дьиэлэрэ бааллар.

Вонифатий Харлампьевич уонна Мария Афанасьевна Слепцовы-Балапааттар

Вонифатий Харлампьевич, Кирилл Давыдовыч Спиридонов, Вонифатий уолаттара Петр, Григорий, Терентий

Былаас уларыйан кулаактааһын кэмигэр ыскаап Тааттатааҕы райисполком дьаһалыгар киирэр. Чөркөөхтөөҕү учаастактааҕы балыыһатын кылаабынай бырааһа Г.М. Кокшарскай көрдөһүүтүнэн 1931 с. Таатта райисполкомын председателэ Н.И. Кытарбытов ыскаабы балыыһа аптекатыгар аныыр.

Күн бүгүн бу туохха да кэмнэммэт, киһи сөҕө-махтайа көрөр, сиэдэрэй  оҥоһуулаах ыскаап Чөркөөх музейын биир тарбахха баттанар сэдэх мала буолар. Өбүгэлэрбит хаалларбыт ытык маллара үйэлэр тухары кэрэхсэтэ, биһирэтэ турдуннар.

Жерготова О.В., Чөркөөх музейын экскурсовода