Ама бу урукку сайдыыта суох олоххо бу маннык тэрил хантан кэлэн хаалбытай диэн көрөөөччүлэр элбэхтэ соһуйа көрөр экспонаттарынан таҥас сууйар массыына буолар. Бу массыынаны музейга 1988 сыллаахха оччолорго олохтоох балыыһаҕа завхоһунан үлэлээбит Чөркөөх олохтооҕо Багарытов Егор бэлэхтээбитэ. Урукку эргэ балыыһа складын хомуйа сылдьан булбуттар. Бу балыыһа дьиэтэ Чөркөөх биир баай киһитэ Матвей Матвеевич Сивцев-Маппыайабыс туттарабыт дьиэтигэр уһун кэмҥэ үлэлээбитэ.

Чөркөөххө балыыһа төрүттэниитигэр номоххо киирбит үтүө-мааны дьон – Сокольников луохтуур, Бартенев биэлсэр, улуус бастакы кулубата Оонньуулаах Уйбаан, Маппыайабыс учуутал улахан үтүөлээхтэр эбит. Нэһилиэк бас-көс дьоно 1907, 1912 сылларга мустан мунньахтаан эмтиир дьиэни тутууну үөһэ салалталарга туруорса сатаабыттар. Ол эрээри, бу тутууну 1913 сыллаахха, Таатта улууһа Боотурускайтан арахсыбытын эрэ кэнниттэн кыаллыбыта. Манна улахан өҥөлөөх киһинэн улуус бастакы кулубата, Өксөкүлээх Өлөксөй бииргэ төрөөбүт убайа Иван Елисеевич убайа Иван Елисеевич Кулаковскай-Оонньуулаах Уйбаан буолар. Кини ыллыктаах тылын ылыннаран, нэһилиэктэринэн түүһээн түһэрэн үп-харчы, тутуу матырыйаалын хомуйтаран түргэн кэм иһигэр үлэни хамсаппыта. Тутууну бастакы учуутал Матвей Матвеевич Сивцев-Маппыайабыс салайбыт. 1932-33 сыллартан быраас Григорий Михайлович Кокшарскай балыыһа базатын бөҕөргөтүүгэ улахан үлэни ыыппыта, эбии үс дьиэни атыыласпыта. Операционнай, родильнай хостору, таҥас сууйар, ыгар массыыналардаах прачечнайы, амбулаторияны тэрийбитэ диэн ахталлар. Онон, сабаҕалааһын быһыытынан бу ыгардаах таҥас сууйар массыынабытын Г.М.Кокшарскай булан-талан аҕалтарбыт буолуон сөп.

Массыына мастан оҥоһуллубут, мас буочука курдук быһыылаах, атахха турар, илиинэн эрийэр барабаннаах. Размера үрдүгэ 48 см., диаметра 58 см. Хаппаҕын ис өттүгэр немецтыы тылынан  «ALEXANDERWERK ORIGIN WASCHMASCHINE SAALFELDIA» (Александровский завод стиральных машин Заальфельдиа) диэн суруктаах. Ону эбии өссө немецтыы “Машина должна хорошо выдерживать непрерывное использование” диэн суруктаах. Маннык бастакы дьиэҕэ туттуллар илиинэн эрийэр барабаннаах таҥас сууйар массыыналары Европа эҥэр Германияҕа бастакытын оҥорор буолбуттара биллэр. Бу Александервек диэн Германияҕа аатырбыт бренд оҥоһуга буолан тахсар. Бу маннык массыынанан өссө арыы ытыйар массыына быһыытынан тутта сылдьыбыттара эмиэ биллэр эбит.

Массыына таҥас ыгара эмиэ туспа оҥоһуулаах, “IDAHO JUNE 20 1899 ¹154 LOOSEN TOP SCREWS IN USE” диэн суруга Америкаҕа оҥоһуллубутун кэпсиир. Иннэ гынан сборнай модель буолан тахсар.

Ити курдук Саха сирин биир кырдьаҕас эмп тэрилтэтин ытык Чөркөөх балыыһатын баай историятын кэрэһэлиир биир сэдэх экспонат буолар.

Бэлэмнээтэ Ушницкая Е.И.