Быйыл 1925 сыллаахтан олоххо киирбит бастакы Төрүт сокуоммут ылыныллыбыта 100 сылын туолла. Бу бэлиэ датаҕа анаан П.А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннас музейа “Манна дьол! Манна күн!” диэн ааттаах быыстапканы Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр анаан Саппыйа алааска Мойуор Кулаковскай балаҕаныгар туруорда.

Саҥа Сэбиэскэй былаас үгүс үлэһит-хамначчыт дьоҥҥо сырдык күҥҥэ, улахан дьолго тэҥнээҕэ. Манна даҕатан эттэххэ, Саппыйа алаас улууспутугар биир историческай суолталаах. Бастакытынан, Ханньас нэһилиэгин, Андреев аатынан колхуос, киинэ, иккиһинэн 1937 сыллаахха Былатыан Ойуунускай ССРС бастакы ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтигэр депутатынан талыллар кэмигэр таарычча биир дойдулаахтарын кытары бүтэһик көрсүбүт сирэ, балаҕана буолар. Манна улахан уларыйыыларыттан ыктаран төрөөбүт түөлбэтигэр харах уулаах тыл эппитэ. Бүтэһик сырыыта буоларын сүрэҕинэн таайбыта. “Эһиги үтүөҕүтүн хаһан да умнуом суоҕа, көмөлөһө туруом”, –  диэн эппитин олохтоохтор кэнникигэ диэри кэпсиир этилэр.

Дойду үрдүнэн олохпутугар тахсыбыт сүҥкэннээхэй уларыйыылары көрө-истэ, иҥэринэ турбут балаҕаны өр сылларга Чөркөөх музейыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Н.Е. Попов туруорсуутунан сөргүтүллүбүтэ. Онон историяны кэпсиир бэлиэ сир буолан чопчуламмыта олус хайҕаллаах.

Быыстапка аата Былатыан Ойуунускай 1936 сыллаахха суруйбут “Очуос таас” уоттара хоһоонтон ылылынна. Бу хоһоону аан бастаан 1936 сыллаахха Уус-Алдан Чараҥар ыытыллыбыт күһүҥҥү ыһыахха олохтоохтор иннилэригэр ааҕан иһитиннэрбитэ. Оччолорго дойду үрдүнэн саҥардыллыбыт саҥа Конституция ылыллаары турара. Саха биллиилээх суруналыыһа Д.В. Кустуров ахтарынан: “Былатыан Ойуунускай 1926 сылтан улахан бэлиитикэттэн туоратыллыбыта. Ол эрээри үрдүкү былаас норуокка тугу эмэ тиэрдэр, өйдөтөр сыалыгар, үлэтигэр Былатыаны чугаһатар этэ”, – диэн суруйбуттаах. Бу бастакы эдэр Өрөспүүбүлүкэ таһаарбыт Төрүт сокуонун Былатыан Ойуунускай уонна кинилэр соратниктара эт илиилэринэн суруйан, илдьиритэн, саҥа маннык субъект баар буолла дэппит судаарыстыбаннай сокуоннара. Бэчээттиир массыынаҕа охсуллубут докумуон борустуой харандааһынан көннөрүүлээҕэ барыта ырылаччы көстөр. Бу докумуон куоппуйатын СӨ Национальнай архыыба бэлэхтээн турар, түгэнинэн туһанан барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Быыстапка аһыллыытыгар СӨ Правительствотын председателин солбуйааччы С.В. Местников, СӨ физическэй культура уонна спорт министрэ Л.Н. Спиридонов, улууспут баһылыга А.С. Бурцев уо.д.а.  кэлэн кыттыыны ыллылар. Музей сэбиэдиссэйэ Михаил Аржаков быыстапканы, алаас историятын ыалдьыттарга кэпсээтэ.

С. ХАЛГАЕВА

Хаартыскаҕа: быыстапка түгэннэриттэн.

А.БОРИСОВА түһэриилэрэ.