ГБУ РС(Я) «Якутский государственный объединенный музей
истории и культуры народов Севера им. Ем. Ярославского»
ГБУ РС(Я) «Якутский музей»
Төрүөбүт сирбэр, тапталлаах дьоммор (Саха классик суруйааччыта, биир дойдулаахпыт Н.Д.Неустроев төрөөбүтэ 125 сылын көрсө айан)

Эдэр Н.Неустроев. 1916 сыл, кулун тутар 10к.

Литературнай суруйуунан Николай Денисович Неустроев 1912 с. саҕалаан дьарыктаммыта. Дьоӊӊо-сэргэҕэ биллибит бастакы айымньытын – «Дикая жизнь» диэн маҥнайгы кэпсээнин нууччалыы тылынан 1915 с. суруйбута. Бу кэпсээн 1917 сыл ахсынньытыгар Красноярскай к. «Сибирские записки» сурунаал 6 №-гэр бэчээттэммитэ. Сурунаалы таhаарааччы В.М. Крутовскай диэн доктор идэлээх, Сибиир сайдарыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрбит Г.Н.Потанин, Н.М.Ядринцев, А.П.Щапов, П.А.Словцов о д.а. үтүө дьону кытары бииргэ алтыспыт сайдыылаах киhи этэ.

Суруйааччы «Дикая жизнь» кэпсээнин «очерк из якутской тайги» диэн ааттаан саӊа үйэ кирбиитигэр дойду үрдүнэн олох уларыйар кэмигэр саха олоҕун сырдатаппыта:
«Пусть люди живут по своему; пусть люди убивают друг друга там, далеко, в неведомой нам стране; пусть бурное светлое море ласкает волнами лиловые берега южных райских стран; пусть цивилизованные народы строят для себя большие города, красивые здания, воздвигают роскошные мосты, летают по воздуху, просекают насквозь горы-великаны, – нам дела нет до этого! У нас своя родина, своя жизнь; для нас угрюмая тайга и родные степи заменяют все великое могущество неведомой нам, пасынка холодного севера, гордой культуры, посредством которой белые люди украшают свою кипучую и деятельную жизнь.
Хорошо в тайге и у нас. Кто сказал что мимо нас проходит жизнь, что мы дикари занесены снегом и вечным молчаливым покоем? Тот тысячи раз неправ! Потому что мы тоже люди, мы тоже живем, и истина ясно говорит за нас, за обездоленных детей мрачного севера, где существует человек, там и жизни нет. Мы хорошо знаем, что культурная светлая жизнь цивилизованных людей проходить мимо нас, но у нас своя жизнь, свои интересы и стремления, и мы живем по своей воле и едим свой добытый черным потом хлеб, отнятый у мерзлой тайги, после многих лет беспрерывной борьбы».

Кэпсээнигэр  ыраах  тайҕаҕа саха дьоно эдэр Тиэхээн, Тараас оҕонньор үhүө буолан аhыыр-таӊнар кыhалҕаттан кыhыннары-сайыннары бултаан-алтаан, оттоон-мастаан  олорор хоту дойду дьонун  туhунан олус  итэҕэтиилээхтик  ойуулуур.

Быйыл  суруйааччы Н.Д.Неустроев  төрөөбүтэ  125 сылынан сайын суруйааччы бастакы кэпсээнин бэчээттэппит куоратыгар Красноярскайга  сырыттым. Төhө да онлайн режимӊэ олордоллор   куорат архива   справка биэрэн,  В.Астафьев аатынан литературнай кыраайы үөрэтэр  музей аанын аhан ыраахтан кэлбит киhини миигин уонна манна олохсуйбута ырааппыт скульптор идэлээх бырааппын Василий Сивцевы истиӊник  көрсөн   долгуппуттара.

Кырдьа5ас музейга 1917с. Красноярскай «Сибирские записки» журналын таhаарааччытын (издатель) В.М.Крутовскай туhунан «Кто вы, доктор Крутовский?» (2014), «Семейный альбом Крутовских 1881-1930» (2015) кинигэлэр ааптара А.В.Броднева бэйэтинэн экскурсия оӊорбута уонна үлэлэрин бэлэхтээбитэ, онтон музей салайааччыта О.П.Ермакова В.И.Ульянов – Ленин Шушенскайдааҕы музей-заповеднигын үтүгүннэрэн (тип) тутуллубут Чөркөөхтөөҕү политсыылка музейын уруурҕаан бииргэ үлэлииргэ хайысхабытын буларбыт буоллар диэн санаатын аhаҕастык эппитэ.
Музейга экскурсия кэмигэр быраатым В.Астафьевка үлэтин булан көрөн үөрбүтүм. Ити кэмӊэ кини Н.Д.Неустроев, А.Д.Неустроева суруйааччыларга скульптурнай композициятын оӊоро сылдьара.

Красноярскай к. 2020 сыл от ыйыгар скульптор В.Сивцев үлэтин кэмигэр

Быраатым мастерскойыгар үлэтин кэмигэр суруйааччы Н.Неустроев 20 –лээҕэр суруйбут «Дикая жизнь» кэпсээнин дорҕоонноохтук (громкочитка) аахпытым бэйэтэ туспа кэпсээн.

Н. Неустроев «Дикая жизнь» кэпсээнин бэчээтин таhаарбыт В.М.Крутовскайга суругуттан быhа тардыы

Красноярскайга бэлэхтэппит кинигэлэрбин аахтым, ол кэннэ «Неустроев Н.Д. Төрүөбүт сирбэр, тапталлаах дьоммор» диэн Ю.И.Васильев Дьокуускайга 1995с. «Бичик» кинигэ кыhатыгар бэлэмнээн таhаарбыт кинигэтигэр Сибиир биллиилээх суруйааччыта, библиограф идэлээх А.Н. Рубакинӊа суругун сэргэ «Глубокоуважаемый Владимир Михайлович! Ваше письмо я получил 21-го июня, так что шло по почте сравнительно недолго… Берешь русских классиков – просто захватывает дух. Хочется излить свои чувства на бумаге. Во мне сидит какой-то то неугомонный дух, который беспрестанно щепчет: пиши, голубчик, попробуй силы, авось что-нибудь да выйдет…» диэн биллэр строкалардаах суругун 1917с. «Дикая жизнь» кэпсээнин бэчээттэппит сурунаалын издателыгар Владимир Михайлович Крутовскайга суруйбут эбит диэн түмүккэ кэллим. Оччолорго кинигэ ааптара Ю.И.Васильев сурук быhаарыытыгар: Написано, по видимому, летом 1917г. для редакции журнала «Сибирские записки», где в том году был напечатан рассказ Н.Д.Неустроева «Дикая жизнь»(281с.), – диэн сабаҕалаан бэлиэтээбитэ сөп буолан таҕыста. Кини В.М.Крутовскайга суругар Софронов айымньытын бэйэтэ нууччалыы тылбаастаабытын ахтыбыт уонна кыаллара буоллар бэчээттииллэригэр көрдөспүт. Оччолорго Н.Неустроев илиитигэр тутан олорбут «Скупой» (А,И,Софронов айымньытынан) тылбааhын дьиӊнээх оригинала билигин Чөркөөх музейын фондатыгар хараллан сытарын ахтар тоҕоостоох. .
Николай Денисович күн сиригэр баара-суоҕа 34 сыл олорбута. Кини аан бастаан саха литературатыгар ким да холоммотох комедия жанрын киллэрбит үтүөлээх саха бастакы классик суруйааччыларыттан биирдэстэрэ буолар.
Тааттаҕа суруйааччы Д,К.Сивцев – Суорун Омоллоон норуот күүhүнэн туттарбыт музейыгар убайдыы-балыстыы суруйааччы Н.Д.Неустроев, А.Д.Неустроева хаалларбыт нэhилиэстибэлэрэ хараллан сытар. Маннык баай коллекцияны чөмчөтүүгэ Чөркөөх музейын маӊнайгы директора Л.Н.Григорьева улахан үтүөлээх. Кини студенныыр сылларыгар саха үс классик суруйааччыларын олохторун уонна айар үлэлэрин чинчийэн үөрэтэн дипломнай үлэтин «туйгун» сыанаҕа көмүскээбитэ.
Чөркөөх музейыгар Неустроевтар бэйэлэрэ тутта сылдьыбыт маллара-саллара, олор истэригэр Н.Неустроев кэриэс суругар этиллэр «Оригинальный Баярд» диэн икки уостаах саата, ийэтин матаарчаҕа, аҕатын хатата, бултуур тэриллэрэ, айан дьааhыктара, балтыгар бэлэхтээбит чернильнай набора, «Империал» диэн открыткалары улаатыннаран көрөр стереотоскоба, керосиновай лаампалара, ону сэргэ кинигэлэр, эргэ хаартыскалар бааллар – барыта 60 – тан тахса экспонат музейга хараллар. Суруйааччылар олохторун уонна айар үлэлэрин сырдатар сыаналаах экспонаттары Дьокуускай к. өр сылларга Саха театрын иистэнэр мастерскойыгар иистэнньэгинэн үлэлээбит сиэн кыыстара А.М. Неустроева уонна Ытык-Күөлгэ олорор аймахтара Хоноехова Е.И., ону сэргэ үлэ уонна тыыл бэтэрээннэрэ Баланова М.А., Петрова Л.А., од.а. бэлэхтээбиттэрэ.

Чөркөөх музейыгар суруйааччы Н.Д.Неустроев төрөөбүтэ 125 сылын көрсө суруйааччылар нэhилиэстибэлэрэ өссө чөмчөтүллэн «Төрүөбүт сирбэр, тапталлаах дьоммор…» диэн быыстапка аhылынна.

Таатта төрдүгэр,  Н.Д.Неустроев, А.Д.Неустроева төрүөбүт сирдэригэр, суруйааччыларга аналлаах үйэлээх өйдөбүнньүк туруоруллан бар дьон үөрүүтэ үрдээтэ.

Аҕа дойдуо!

Айгыстан тураӊӊын аналгын көрүнүй!

                                                      Н. Неустроев

Бэлэмнээтэ Изабелла Жерготова

Чөркөөх- Красноярскай айантан бэлиэтээhиннэр, хаартыскалар уонна Чөркөөх музейын архивыттан матырыйааллар, Н.Д.Неустроев «марта 10 дня 1916» диэн бэлиэ суруктаах сэдэх хаартыска туhанылыннылар. Ахсынньы 14 к. 2020с. Таатта, Чөркөөх.