Үчүгэй Бэрэтэ диэн алаас олорор түөлбэбититтэн, Күлтэн, 5 биэрэстэ курдук тэйиччи сытар. Бу алаас балачча улахан күөллээх, оттонор ходуһалаах, быттыгын-хонногун аахтахха киһи мыыммат алааһа. Оттонор ходуһата былыр балачча кэҥэс буолуохтаах. Төгүрүччү сытар хас да өтөх оннунан сылыктаатахха  хас да ыал оттоон-аһаан олорбут бадахтаах. “Алаас ааттаах, дойду сурахтаах” диэн өс хоһоонугар этиллэринии бу алаас нэьилиэкпит биир ураты устуоруйалаах сирэ.

Ол маннык. Былыр, 1898 сыл олунньутугар,  Харбалаах баайа Никииппэр Бараахап оҕо турбатыттан сылтаан, ыйыгар тиийбит ойоҕун Өлөөнөнү “оҕолорун сиир абааһыттан күрэтэн” бу алааска ыалы кэпсэтэн быыһаныар диэри олохтуур. Инньэ гынан күнэ-дьыла тиийэн кэлбитигэр Өлөөнө уол оҕолонор. Оччолорго Ийэ айылҕа барахсан көрөн-истэн турдаҕа, туох-ханнык ыйаахтаах оҕо орто дойдуга ытаабытынан түспүтүн! Алаас Хотун иччитэ да ким-туох кэлиэхтээҕин билэн, хараҥа дьайдартан көмүскээн, дурда-хахха буолан хонноҕор саһыаран, туора харахтаахха көрдөрбөккө, хаптаҕай кулгаахтаахха иьитиннэрбэккэ үс күннээх түүн бүөбэйдээн, оҕо барахсаны абааһыттан ситэри күрэтэн, иннинэн сирэйдээх, бокуйар сүһүөхтээх, иэгэйэр иэччэхтээх айыы киһитин илиитинэн биһигэр ыт оҕотун уктаран, төрөөбүтэ үс хоммутун кэннэ хотон түннүгүнэн, бөрө суорҕаҥҥа суулатан, бэлэмнэнэн турар ахсым айаннаах сыарҕалаах атынан, Харбалаахтан 4 көстөөх Өргүөккэ олорор аймахтарыгар илдьэн биэрэллэр. Бу оҕо кэлин улаатан, Исидор Никифорович Барахов диэн кыаммат-түгэммэт дьон уйгулаах олоҕун турууласпыт, Саха республикатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ буолар. Онон, Үчүгэй Бэрэтэ Улуу киһи күнү көрбүт, бастаан салгыны эҕирийбит үтүөкэннээх дойдута! Олохтоох поэт, учуутал, хаьыатчыт, лесник Р.М.Кривошапкин хоһоонугар сөпкө да хоһуйбут:

Сиэдэрэйгин ситэрэн

Сибэккинэн тэтэрэ

Санаа хонор сиринэн

Бүгүн буоллуҥ, Бэрэ!

Саха тыллаах күөн туттар

Чулуу уола Исиидэр

Күнү көрбүт алааһар

Чаҕыл-мичил саас ситэр.

Кырдалыгар хаамп эрэ –

Саба биэрэр ил гына

Имэрийэн эрэрдии,

Сылаас сайар салгына…

Быйыл күһүн И.Н.Бараахап аатынан судаарыстыбаннас түмэлин үлэһиттэрэ  бу алаас өтөхтөрүн чинчийэр үлэни ыыттылар. Улуу киһибит төрөөбүт өтөҕө алаас хоту кырдалыгар сытар. Сэргэлэрэ билигин да турар. Киһи эрэ кута-сүрэ тохтуур алааһа. Күөлүн уута мэндээрэн, айылҕа тула иһийэн, күнэ чаҕылыччы тыган, өтөххө үүммүт кытыан сиппит отоно көҕөрөн алаас бүттүүн биьигини одуулуур, иһиллиир курдук чуумпута. Сэргэни хаартыскаҕа түһэрэн, кээмэйдээн докумуоҥҥа тистибит, өтөх турар сирин картатын торумнаатыбыт. Баҕар туох эмит мал хаалбыта сиргэ-буорга сытара буолаарай диэн көрдөөн кердүбүт да “бу диир” тугу да булбатыбыт.

Балаҕан ыйын 27 күнүгэр, республикабыт олоҕор суолталаах кэрэ-бэлиэ күнүгэр нэһилиэк салалтатын кытары ыччаттар, музей үлэһиттэрэ буолан алааска киирдиҥ да көстөр сиргэ Улуу биир дойдулаахпыт, 1922 сыл кулун тутарга сахатын норуотун кыдыйыыттан көмүскээн, былааһы утары барбытынан ытылларын да кэрэйбэккэ перевороту оҥорбут, Саха сирин автономияны ылыахпыт иннинэ сахалартан бастакынан салайбыт, Совнарком тэриллибитин кэннэ бастакынан Совнарком бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыт Исидор Никифорович Барахов сырдык аатыгар сүгүрүйэн, кини  төрөөбүт алааһа диэн мэҥэ бэлиэ туруордубут. Аны Бэрэни ааһан иһэр булчут, сир асчыта атын хараҕынан көрүө, тохтоон эргиччи одуулаһыа, сөҕө, ытыктыы саныа.

                              И.Н. Барахов аат. СР судаарыстыбаннаьын
музейын үлэһиттэрэ ЕП. Семенова, СД. Копыленко