Маннык ааттаах саха уһулуччулаах уолун И.Н.Барахов дойдутугар, Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалааҕар, сэтинньи 1 күнүгэр оскуола арыллан үлэлээбитэ 100 сыллаах өрөгөйдөөх күнүн бэлиэтиир тэрээһин буолан ааста.

Народнай суруйааччы Н.Г.Золотарев-Якутскай аатынан Харбалаах орто оскуолата 100 сылын бэлиэтиир миитиҥҥэ «Харбалаах нэһилиэгэ» муниципальнай тэриллии баһылыга Платонов К.Д., РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах бэтэрээнэ, Үөһээ Бүлүү улууһун бочуоттаах учуутала, Харбалаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Филиппова Р.Е., СӨ үөрэҕириитин туйгуна, биология уонна химия учуутала Максимова Л.В., И.Н.Барахов аатынан оҕо тэрилтэтин президенэ Платонов Д., вице-президенэ Егорова К. эҕэрдэ тыл эттилэр. «Уолан» уолаттар түмсүүлэрэ литературнай композиция аахтылар.
Миитин бэйэтэ да дириҥ суолталанна. Ол курдук Харбалаахха бастаан арыллыбыт оскуола иннигэр, государственнай уонна политическай деятель И.Н.Барахов олорбут дьиэтигэр ыытылынна.
Харбалаахтааҕы биир кылаастаах училище 1919 сыл сэтинньи 1 күнүгэр Никифор Барахов (И.Н.Барахов аҕата) дьиэтин 600 солкуобайга эттэһэн аһыллыбыта. Тохсунньуга 14 оҕо баарыттан 11-рэ уол, 3-һэ кыыс. Дуоскалаах, быраабылаҕа сөп түбэһэр алта паарталаах, 1 суоттаах, арифметическай дьааһыктаах, глобустаах, полушариелар уонна Азия карталаах, «Закон божий» икки хартыына – альбомнаах, естествознаниеҕа биир альбомнаах, 60-ча учуобунньуктаах, бибилиотекаҕа 128 кинигэлээх эбит.

Бастакы учууталынан 24 саастаах Дьокуускайдааҕы духовнай семинарияны бүтэрбит Попов Евдоким Георгиевич анаммыта. Бастакы үөрэнээччилэртэн биирдэстэрэ Үлэ КыҺыл Знамята, «Бочуот Знага», «Норуоттар доҕордоһууларын» орденнарын кавалера саха норуодунай суруйааччыта Николай Гаврилович Золотарев-Якутскай буолар.
Оскуола гражданскай сэрии саҕаланан, биир сыл үлэлээт, сабыллыбыта.
1931 сыллаахха, 11 сыл буолан баран, Кыталыктаах диэн сиргэ Николаев Николай Николаевич – Ньукууһа бас билэр дьиэтигэр оскуола аһыллыбыта.
Бастакы учууталларынан Седалищев Иван Иванович, Оросутцев Ксенофонт Константинович, Кокоринов Афанасий Константинович уонна суруйааччы Седалищев Никифор Кирикович-Дьүөгэ Ааныстыырап үлэлээбиттэрэ.
Онтон 1932 с. Күлгэ Никифор Барахов Тараҕай алаастан көһөрүллэн кэлбит сайылык дьиэтигэр начальнай оскуола аһыллыбыта.
И.Н.Барахов аатынан СӨ Судаарыстыбаннаһын музейа олохтоох оскуоланы кытта биир ситимҥэ киирэн үлэлиир. Ол курдук үгэс буолбут араас таһымнаах сүрүн тэрээһиннэрдээхпит: уолаттарга аналлаах И.Н.Барахов аатынан куустаҕа ыытыллар гуманитарнай олимпиада, регионнааҕы «Басхан» күрэх; регионнааҕы эдэр учууталларга «Үрдүк дабаан»; оскуола уонна нэһилиэк таһымыгар ыытыллар «Бараахаптыы ааҕыылар” НПК, уһуйаан иитээччилэригэр уонна иитиллээччилэригэр аналлаах кэтэхтэн ыытыллар «Бараахаптыы ааҕыылар”.
4 сыл устата уолаттарга анаан «Эдэр экскурсовод» диэн музей иһинэн ыытыллар куруһуок үлэлээбитэ. «Куорсуннаах сурук» диэн айар үлэ түмсүүтэ тэриллибитэ. Тиһигин быспакка «Уолан» уолаттар уус-уран ааҕыытын холбоһуга музей ыытар тэрээһиннэрин солбуллубат көмөлөһөөччүлэрэ.

Оскуола саха норуотун уһулуччулаах деятелин И.Н.Барахов аатын үйэтитэргэ дьоһун кылаатын киллэрсэр. И.Н.Барахов аатынан стипендия олохтоммута, нэһилиэк ыччатын уонна оскуола оҕолорун кыаҕынан И.Н.Барахов кабинета саҥардыллыбыта, кини аатынан ааттаах оҕо тэрилтэтэ ситиһиилээхтик үлэлиир. Государственнай уонна политическай деятель И.Н.Барахов сырдык аатын үйэтитэргэ кылааттарын киллэрсибит дьоҥҥо «Бочуоттаах бараховец» аата иҥэриллэр.

Семенова Е.П.,
И.Н.Барахов аатынан СӨ Судаарыстыбаннаһын музейын үлэһитэ.